Izvori zagađivanja vazduha |
Posledice globalnih razmera |
|
Mnogi gasovi, tečne ili čvrste supstance mogu se pojaviti u vazduhu kao zagađujuće materije. U gradskoj sredini obično se javljaju sledeće supstance: čvrste supstance, sumpor-dioksid, oksidi azota, ugljen-monoksid i ugljovodonici.
U karakteristične zagađivače ubrajaju se i procesi sagorevanja u stacioniranim izvorima energije(termoelektrane, tplane...) i razni industrijski procesi. Najveće količine sumpor-dioksida i čvrstih supstanci potiču iz stacioniranih izvora. Drugi, ne manje štetan, izvor zagađivanja čine razna transportna sredstva. |
Pored lokalnih efekata, neke posledice zagađivanja vazduha su globalnih razmera. Porast koncentracije ugljen-dioksida u atmosferi, pojačano zagrevanje zemlje i oštećivanje ozonskog omotača predstavljaju najkrupnije promene koje se zapažaju na našoj planeti u celini.
Preko tzv. efekta staklene baste, neki od ovih procesa, kao što je rast temperature Zemlje, još više se ubrzavaju. |
Čestice u atmosferi
Čestice u atmosferi predstavljaju jednu od najčešćih zagađujućih materija u vazduhu. One se u obliku dima i čađi javljaju istovremeno i kao najstariji problem aerozagađenja. Postoji nekoliko izvora čestica u atmosferi. To su sitne, čvrste ili tečne čestice raspršene u atmosferi. One se mogu podeliti u dve osnovne grupe: prirodne i antropogene.
U prirodne izvore čestica u atmosferi su spadaju morska izmaglica, pračina iz suvih pustinjskih oblasti, vulkanska aktivnost, različite hemijske reakcije u atmosferi, šumski požari itd.
Antropogeni izvori čestica u atmosferi su mnogobrojni i u celini su manjeg značaja od prirodnih izvora. To su posledice čocekovih aktivnosti, npr: sagorevanje fosilnih goriva i drveta, razni industrijski procesi, transport i sagorevanje otpadaka.
U prirodne izvore čestica u atmosferi su spadaju morska izmaglica, pračina iz suvih pustinjskih oblasti, vulkanska aktivnost, različite hemijske reakcije u atmosferi, šumski požari itd.
Antropogeni izvori čestica u atmosferi su mnogobrojni i u celini su manjeg značaja od prirodnih izvora. To su posledice čocekovih aktivnosti, npr: sagorevanje fosilnih goriva i drveta, razni industrijski procesi, transport i sagorevanje otpadaka.
Vulkanska erupcija
|
Šumski požar
|
Zagađujuće materije u gradskoj sredini
Oksid sumporaOksidi sumpora, kao što su sumpor-dioksid, sumpor-trioksid, sumporasta kiselina, sumporna kiselina, kao i njihove solic predstavljaju uobičajene zagađujuće materija u vazduhu.
Procesom biološke razgradnje u okeanima i na kopnu nastaje sumpor-vodonik. U urbanim i indrustrijskim područjima koncentracija ove zagađujuće materijeje, po pravilu, veća. Jedan od značajnijih izvora oksida sumpota u atmosferi jeste proces topljenja rude, prilikom proizvodnje metala. Sumpor-dioksid i njegovi sekundarni proizvodi mogu izazvati ozbiljne zdravstvene probleme kod ljufi, kao i kod biljaka, a zapaženi su i štetni efekti na metale, kožu, papir... 
Proces topljenja metala
Oksidi azotaOd najznačajnijih oksida azota u vazduhu se kao zagađujuće materije najčešće javljaju azot-monoksid i azot-dioksig. Glavni izvori azota u vazduhu su prirodni izvori, pre svega aktivnosti nekih bakterija.
Oksidi azota iz prirodnih izvora ravnomerno su raspoređeni u atmosferi, dok se njihova koncentracija u urbanim i industrijskim zonama i pored velikih saobraćajnica povećava kao posledica čovekovih aktivnosti. Azot-dioksid je veoma otrovan u vazduhu. Utvrđeno je toksično delovanje azot-monoksida i azot-dioksida na čoveka i životinje. Oksidi azota štetno deluju i na biljke. Oni takođe ubrzavaju i koroziju metala, razaraju pamučne materijale i izazivaju promenu njihove boje. 
Korozija metala
OzonOzon predsravlja alotropsku modifikaciju kiseonika. Molekul ozona sastoji se od 3 atoma kiseonika. U prirodi nastaje usled električnih pražnjenja ili pod dejstvom ultraljubičastog zračenja. Ozon je veoma toksičan.
Sloj ozona u atmosferi je od vitalnog značaja za život na Zemlji, jer ozonski omotač štiti Zemlju od prekomernog zračenja. U poslednje vreme utvrđena su oštećenja ovog omotača, zbog čega se povećava temperatura atmosfere, kao i ultraljubičasto zračenje koje izaziva oštećenja na koži čoveka i životinja. Osnovni uzrok oštećenja ozonskog omotača jeste emisija pojedinih jedinjenja koje dospevaju u gornje slovjeve atmosfere, pre svega jedinjenja koja sadrže atome hlora. U praksi, ozon se koristi za prečišćavanje vode, kao dezodorans i za brojne druge industrijske potrebe. |
Ugljen-monoksidCO je jedna od najraspotranjenijih zagađujućih materija vazduha. Jed od najvećih izvora prirodnog CO u atmosferi predstavlja metan, nastao u procesima razgradnje ostataka žive materije, ali i okeani, takođe, doprinose povećanju njegovog sadržaja u atmosferi.
Pored prirodnih izvora, ugljen-monoksid nastaje i u procesu nepotpunog sagorevanja fosilnih goriva u različitim energetskim postrojenjima i automobilim, u domaćinstvima i nizu indrustrijskih procesa. Tri osnovna veštačka izvora su: motrona vozila, proces sagorevanja fosilnih goriva i industerijski procesi. CO izaziva hronična trovanja ljudi, pri dugotrajnom delovanju, a zapaženi su i štetni efekti i na biljkama, pri većim koncentracijama. 
UgljovodoniciUgljovodonici su organska jedinjenja ugljenika i vodonika, koja se u gasovitom obliku javljaju u vazduhu urbanih i industrijskih sredina. Mogu biti aciklični i ciklični. Aciklični su oni sa otvorenim ugljenikovim nizom, na primer metan, etan, propan i ostali alkani. Ciklični su oni sa prstenastim, tj. zatvorenim ugljenikovim nizom, npr. benzen.
Ugljovodonici se u atmosferu emituju kao prirodno nastali ogljovodonici i kao ugljovodonici antropogenog porekla. Veštački su rezultat sagorevanja iz motornih vozila, a jedna četvrtina ugljovodonika dolazi iz industrije. Ugljovodonici utiču na pluća, a neki su i kancerogeni. 
Benzen
FluoridiFluoridi su soli fluorovodonične kiseline. Mogu biti kiseli i neutralni. Sa fluorovodoničnom kiselinom, oni čine najznačajnija hemijska jedinjenja fluora. Kod životinja mogu izazvati određene poremećaje. Biljke apsorbuju fluoride preko listova.
|
|
|
Uticaj zagađenog vazduha na živi svet, materijalna i kulturna dobra
Prvi znaci štetnih dejstava na biljke ispoljavaju se u vidu raznih morfoloških promena, promena boje ili izumiranja tkiva. Veći efekti se očituju u smanjenju prinosa, rasta ili uginuću pojedinačnih biljaka ili čitavih populacija, pa i vrsta u celini.
Najočiglednija posledica zagađenosti vazduha na čoveka ogleda se u bojavi bolesti disajnih organa, jer štetne materije iz atmosfere najlakše dospevaju u čovekov organizam putem disanja.
Neposretno dejstvo zagađujućih materija iz vazduha na materijalna dobra uzrokuje postepeno propadanje ovih materijala usled hemijskih reakcija koje se u njima odvijaju. U prisustvu vlage mnogi oksidi grade kiseline, koje izazivaju koroziju.
Najočiglednija posledica zagađenosti vazduha na čoveka ogleda se u bojavi bolesti disajnih organa, jer štetne materije iz atmosfere najlakše dospevaju u čovekov organizam putem disanja.
Neposretno dejstvo zagađujućih materija iz vazduha na materijalna dobra uzrokuje postepeno propadanje ovih materijala usled hemijskih reakcija koje se u njima odvijaju. U prisustvu vlage mnogi oksidi grade kiseline, koje izazivaju koroziju.
Mere zaštite vazduha od zagađivanja
Iako još uvek nije moguće potpuno uklanjanje svih otpadnih produkata iz vazduha, postoji više rauličitih načina kojima bi se bar smanjio njihov sadržaj: npr. razblaživanje tih koncentracija, podizanjem visokih dimnjaka radi rasprašivanja otpadnih gasova na veće visine. Takodje i izbor goriva i sirovina koji su manje štetni po okolnu životnu sredinu, onda katalitički postupak zaštite, koji omogućava da se u posebnim uređajima-katalizatorima-sagore zaostale količine nesagorelih goriva i razgrade do kraja.
Da bi se zaštitio vazduh od zagađivanja mogu se usavršiti postojeće tehnologije, kao i sprovesti biološke mere zaštite vazduha, u vidu povećanja zelenih površina, pošto biljke imaju sposobnost da zadržavaju i filtriraju štetne materije, a istovremeno proizvode i kiseonik.
Da bi se zaštitio vazduh od zagađivanja mogu se usavršiti postojeće tehnologije, kao i sprovesti biološke mere zaštite vazduha, u vidu povećanja zelenih površina, pošto biljke imaju sposobnost da zadržavaju i filtriraju štetne materije, a istovremeno proizvode i kiseonik.
